david rothery
6 Şubat’ta Türkiye’nin güneydoğusunu ve komşu Suriye’yi Antep yakınlarında vuran 7,8 büyüklüğündeki deprem ve ardından gelen büyük artçı sarsıntılar, binlerce binayı yıktı ve on binlerce can aldı. Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, hayatta kalanları enkazdan kurtarma çabalarına yönelik eleştirilere yanıt olarak, “felaketin ölçeğine hazırlanmanın imkansız olduğunu” söyledi. Peki o haklı mı?
Haklı olduğunu düşünmüyorum ve nedenini açıklayacağım.
Bir depremin ne zaman ve nerede olabileceğini tahmin etmenin zor olduğu doğrudur. Depremden günler önce, bazen gökyüzünde açıklanamayan flaşlar veya hayvanlarda olağandışı davranışlar gibi uyarı işaretleri belirir. Bununla birlikte, bu işaretler güvenilmez ve yeterince anlaşılmamıştır. Japonya ve Kaliforniya’da trafik ışıklarını kırmızıya çevirebilen ve trenleri durdurabilen, bir sarsıntıdan on ila yirmi saniye önce sinyal veren uyarı sistemleri vardır; ancak, bu sürenin rastgele bir tahliye için yeterince uzun olmadığı açıktır.
Türk hükümeti, ülkenin yer kabuğunda aktif fay sınırları üzerinde olduğunun ve uzun bir sarsıntı geçmişine sahip olduğunun gayet iyi farkındadır. Ancak, müteahhitlerin titreşim direnciyle ilgili bina yönetmeliklerini göz ardı etmesine izin verdi. Ve sismologlar, tıpkı aşağıda gösterilen Türk hükümetinin kendi haritalarından biri gibi, deprem tehlikesini gösteren haritalar oluşturmakta çok başarılılar:
Türkiye’nin resmi 2015 sismik tehdit haritası. Resim: Başbakanlık Afet ve Acil Durum İdaresi Başkanlığı, AFAD.DEPREM HAZIRLIĞI
Bir gün veya bir ay önce büyük bir depremi uyaracak kadar güvenli bir sistem olduğunu varsayarsak, sanki bu nasıl kullanılmalı? Size kalsa, potansiyel olarak etkilenen milyonlarca insanı tahliye etmeye çalışır mıydınız? Peki, o piçler tahliye edilmek ister miydi? Daha sonra geri döndüklerinde ve evlerini harabe halinde bulduklarında nerede yaşayacak ve çalışacaklardı?
Bir beyin sarsıntısına hazırlanmanın en doğru yolu ve Erdoğan’ın karşılayabileceği senaryo, konutları ve altyapıyı sarsıntıya dayanıklı teknikler kullanarak inşa etmektir. Bu sayede insanlar deprem sırasında ölmezler ve sonunda hala bir evleri olur. Binaların yıkılmasını önlemenin ve depremlere dayanacak şekilde tasarlanıp inşa edilmesinin birçok yolu vardır. Sarsılma tehlikesinin büyük olduğu bir bölgede çok katlı bir bina, zemin sallanmaya başladığında her iki taraftaki dış duvarlar aynı tarafta sallanacak şekilde tasarlanmalıdır.
Karşılıklı duvarlar ise birbirinden bağımsız sallanırsa, orta katlar o an için donatısız kalır ve üst katlar alt katlara mutlaka yıkılır. Bu durum Türkiye’de ölümcül bir etki yarattı. İnşaatçılar, yapının çerçevesini kısmen esnetmek yerine kırılacak kadar sağlam hale getirmeden zeminleri ve duvarları yapısal olarak birbirine bağlayarak yıkımı önleyebilir. Kısacası bu, daha fazla demir ve daha az beton kullanılması gerektiği anlamına gelir.
Daha yüksek maliyetli başka önlemler almak da mümkündür. Örneğin, binanın temelleri zemin kayaya ankrajlanarak daha derin hale getirilebilir (bina zemindekinden daha az sallandığı için) veya bina yer hareketlerinden izole etmek için esnek pedler üzerine inşa edilebilir.
Türk hükümetinin tüm bunları bilmesi gerçek bir trajedi ve skandaldır. İstanbul yakınlarındaki İzmit şehri çevresinde 17.000 kişinin ölümüne neden olan 1999 depreminden dersler çıkardıklarını iddia ederek, giderek daha katı bir sismik yapı yönetmeliği çıkardılar.
Buna rağmen, gazeteciler Türkiye’de bu yapı yönetmeliklerinin ihlallerinin ne kadar yaygın olduğunu anlatıyor. Depreme karşı güçlü bir bina inşa etmek, bir inşaat projesinin maliyetine kabaca yüzde 20 ekler; Durum böyle olunca, düzenlemeleri göz ardı etmenin cazibesi açıktır. Olayda, hükümet sadece kendi bina yasalarını uygulamakta başarısız olmakla kalmadı, aynı zamanda inşaatçıların resmi olarak tespit edilen ihlaller için ‘imar affı’ ödemesine izin vererek ihlalleri teşvik etti.
Şu anda hayır kurumları, yalnızca acil durum müdahalesini tamamlamak için yüz milyonlarca pound toplamak için çabalıyor. Türk hükümeti halkının hayatıyla kumar oynadı ve kaybetti. ‘Af’tan elde edilen gelir, şu anda ihtiyaç duyulan yeniden yapılanma için çok az olsa da, inşaat departmanının bu ek işten büyük bir gelir elde edeceğini söylemeden edemiyorum.
* Kauçuk veya benzeri malzemeler. [cn]
Yepyeni yazı The Conversation sitesinden alınmıştır. (Çeviri: Tarkan Tufan)
